Year of grant:
2014

Research Area:
Heilsa

Project type:
Ph.d.verkætlan

Project title:
Ættar hyperkolesterolemi í Føroyum

Grant number:
0334

Project manager:
Rudi Kollslíð

Institution/company:
Landssjúkrahúsið og Aalborg Universitetshospital

Other participants:
Sanna á Borg ph.d.-studentur, Michael René Skjelboe Nielsen, Erik Berg Schmidt, Christian Sørensen Bork, Peter Søgaard, Guðrið Andorsdóttir

Project period:
Planned: 1.4.2015-31.12.2022
Actual:11.12.2018-27.01.2023

Total budget:
Umleið 3,6 mió kr.

Grant from the FRC in DKK:
1.000.000 kr.

Project description:
Original
Familiær hyperkolesterolæmi (FH) er en arvelig sygdom, som lige fra fødslen er forbundet med svært forhøjet kolesterol i blodet. Ubehandlet medfører FH en betydelig øget risiko for tidligt at udvikle åreforkalkningssygdom (bl.a.blodprop i hjertet eller i hjernen) og død. Det har stor betydning at diagnosticere patienter med FH, da der findes en billig, sikker og effektiv behandling mod denne sygdom. FH er underdiagnosticeret og underbehandlet i de allerfleste lande. I de europæiske lande mener man, at forekomsten af FH er ca. 1/500. Forekomsten af FH på Færøerne er ukendt. En gennemgang af færøske kolesteroltal fra ca. 20.000 personer i perioden 2006-2013 tyder på, at forekomsten af FH på Færøerne er langt højere. Foruden den behandlingsmæssige gevinst for det enkelte individ er der desuden vist en betydelig samfundsøkonomisk gevinst ved at opspore og behandle patienter med FH. Det synes derfor at være af særlig stor vigtighed at få undersøgt og opsporet personer med FH på Færøerne og få igangsat forebyggende behandling.

Formålet med dette studie er:
- at forsøge at finde alle personer med FH på Færøerne (prævalensen af FH)
-at undersøge FH patienter for tegn på åreforkalkningssygdom og sammenligne disse fund med raske kontrolpersoner uden FH
-at undersøge effekten af medicinsk behandling for FH med særligt fokus på hjertets pumpefunktion
-at undersøge hvordan patienterne tåler og følger behandlingen

I projektet anvendes oplysninger fra blodprøve-, recept- og diagnoseregistre til at identificere personer med mulig FH. Disse personer vil blive inviteret til at få foretaget supplerende undersøgelser for at afklare om de har FH eller ej. Hvis diagnosen bekræftes vil førsteledsslægtninge til denne person blive tilbudt en undersøgelse for at konstatere, om de også har arvet FH (kaskadescreening). FH patienterne og en tilfældigt udvalgt gruppe uden FH vil blive undersøgt med bl.a. ultralydsundersøgelse af hjerte og halskar med henblik på at finde tidlige tegn på åreforkalkning. FH patienterne tilbydes medicinsk behandling efter gældende retningslinjer og undersøges igen efter ét år på samme måde som ved begyndelsen af studiet for at undersøge effekten af behandlingen.

Projektet vil potentielt, udover den aktuelle PhD afhandling, kunne danne grundlag for en række yderligere videnskabelige undersøgelser. Det kan f.eks. være ved at undersøge betydningen af kost, hjertekardiogrammer, forskellige gen forandringer og ved yderligere opfølgning af deltagerne ud over ét år. Dette vil kunne bidrage med ny værdifuld viden om kliniske karakteristika, prognose og effekt af behandling.

Final
PhD-verkætlanin umfataði eina gjøgnumgongd og lýsing av kolesteroltølunum hjá føroyingum í árunum 2006-2020. Hendan kanning vísti, at føroyingar hava sera høgt kolesterol. Áttandi hvør føroyingur hevur eitt LDL-kolesterol >5, sum kann benda á arviligt høgt kolesterol.

Eisini umfataði verkætlanin eina kanning av luttakarum við høgum kolesteroltølum og familjulimum teirra. Hetta var ein case-control kanning, har luttakarar við høgum kolesteroli vórðu samanborin við kontrolpersónar av sama kyni og í sama aldri við normalum kolesteroltølum. Nógvar ymiskar kanningar vóru gjørdar, m.a. ílegukanningar, serligar feittblóðroyndir, kostkanningar, feittkanningar, CT-skanningar osv.. Vit væntaðu møguliga at finna eitt føroyskt ílegufrávik sum frágreiðing upp á tey høgu kolesteroltølini hjá føroyingum. Hetta funnu vit tó ikki. Vit funnu bara heilt fá við kendum ílegufrávikum (2,5%), sum kunnu geva høgt kolesterol. Víðari kanningar vístu tó, at heldur ein eitt ávíst ílegufrávik, so høvdu luttakararnir við høgum kolesteroli fleiri smærri ílegufrávik, sum samanlagt kunnu geva høgt kolesterol.

Samanumtikið kann sigast: hyperkolesterolemi í Føroyum sær út til at vera polygen (tvs. fleiri smærri ílegufrávik, sum geva høgt kolesterol. Hetta kann eisini arvast í familjum). Luttakarar við høgum kolesteroli søgdu seg eta ein meiri hjartavinarligan kost enn tey, sum høvdu normal kolesteroltøl. Samstundis høvdu tey minni metta feitt og meiri omega-3 feittsýrur í feittvevnaðinum, sum passar væl við hjartasunnan kost. CT-skanningar av hjartanum vístu, at luttakarar við høgum kolesteroli høvdu meir kálk í hjartaæðrunum samanborið við luttakarar við normalum kolesteroltølum.

Upprunaliga var ætlanin at Rudi Kollslíð skuldi fremja hesa ph.d.-verkætlanina við vegleiðing frá Aalborg Universitet. Av ymsum orsøkum varð verkætlanin broytt, so at tað var Sanna á Borg, sum framdi ph.d.-verkætlanina í samstarvi við og við vegleiðing frá Rudi Kollslíð, Albert Marna Joensen og øðrum.

Project status:
Liðug

Project output:
Ph.d.-ritgerðin varð vard 27.01.2023. Ritgerðin kallast: “Familial hypercholesterolemia in the Faroe Islands”. Hon umfatar 4 vísindaligar greinar, sum allar eru útgivnar í altjóða vísindaligum tíðarritum. Afturat er ein samanskriving.

Scientific articles, books, thesis etc.
Paper I

Borg SÁ, Nielsen MRS, Søgaard P, Lundbye-Christensen S, Jóanesarson J, Zaremba T, Kollslíð R, Schmidt EB, Joensen AM, Bork CS. Familial hypercholesterolemia: a study protocol for identification and investigation of potential causes and markers of subclinical coronary artery disease in the Faroe Islands. BMJ Open. 2022;12:e050857.

Paper II Borg S, Bork CS, Nielsen MRS, Schmidt EB, Kollslíð R, Lundbye-Christensen S, Joensen AM. Lipids, lipoproteins and prevalence of familial hypercholesterolemia in the Faroe Islands – Results from a nationwide laboratory database. Atherosclerosis Plus. 2022;48:55-59.

Paper III Borg S, Joensen AM, Nielsen MRS, Olsen ÁW, Lolas IBY, Okkels H, Lundbye-Christensen S, Schmidt EB, Bork CS. Possible explanations for the common clinical familial hypercholesterolemia phenotypes in the Faroe Islands. Journal of Clinical Lipidology. 2023;1-10.

Paper IV Borg S, Bork CS, Nielsen MRS, Jóanesarson J, Zaremba T, Lolas IBY, Lundbye-Christensen S, Søgaard P, Schmidt EB, Joensen AM. Subclinical atherosclerosis determined by coronary artery calcium in patients with clinical familial hypercholesterolemia. Atherosclerosis Plus. 2022;50:65-71.

Other results, such as unpublished articles, patents, computer systems, original models and new procedures
Verkætlanin var sera umfatandi, og enn eru data, sum ikki eru liðugt analyserað. Væntandi kunnu aðrar vísindaligar greinar koma úr øllum tí tilfari, sum er samlað inn (ekkokardiografi, EKG osv.).

Publications outside the scientific community, i.e. lectures, periodicals, articles in newspapers, television and radio
Fleiri framløgur hava verið um verkætlanina bæði í FO og í DK, m.a. ein framløga í Løkshøll í sambandi við altjóða hjartadagin tann 29.sept. 2022, sum Hjartafelagið skipaði fyri. Eisini á Granskingardegnum á LS, fyrilestur fyri læknum/ kommunulæknum í Føroyum, granskingarsymposium í Aalborg (sum hjartadeildin skipaði fyri) osv. Eisini hevur prát verið í morgunsendinigini hjá KVF um granskingina.

Data storage
Allar royndir vórðu goymdar í frystarum/ køliskápum hjá Ílegusavninum. Atgongd til data varð givin gjøgnum Ílegusavnið.



<< Back
Administration     Faroese