|
Year of grant: 2012 Research Area: Mentan Project type: Ph.d.verkætlan Project title: Færøske børns tidlige sprogtilegnelse – Udvikling og normering af en færøsk version af CDI-forældrerapporter Grant number: 0220 Project manager: Sissal M. Rasmussen Institution/company: Syddansk Universitet og Føroyamálsdeildin á Fróðskaparsetrinum Project period: 01.09.2012-20.08.2020 Total budget: 1.791.823 kr. Grant from the FRC in DKK: 1.000.000 kr. Project description: Original Færøske børns tidlige sprogtilegnelse. – Udvikling og normering af en færøsk version af CDI-forældrerapporter En væsentlig årsag til den øgede interesse for den tidlige sprogtilegnelse som i øjeblikket kan iagttages i de vestlige lande er, at forskningen i stigende grad kan dokumentere sammenhænge mellem barnets tidlige sprogtilegnelse og senere uddannelsesmæssig succes. Dette hænger bl.a. sammen med læsningens vigtige rolle gennem hele skoleforløbet. Barnets talesproglige kompetencer ved skolestart (f.eks. progforståelse og ordforråd) har vist sig at hænge sammen med hvor god barnet bliver til at læse, og da disse kompetencer grundlægges langt tidligere får den tidlige sprogtilegnelse indflydelse på barnets tilegnelse af viden inden for alle fag. Forskning har også vist den såkaldte ”mattheus-effekt”, dvs. et barn med et svagt (sprogligt) grundlag, har større risiko for at forblive sprogligt svag. Det positive er, at forskning samtidigt peger på, at dette mønster kan brydes med de rigtige tiltag. Derfor er det afgørende med tidlig identifikation af børn med sproglige forsinkelser, således, at en målrettet og effektiv indsats kan iværksættes. Når det kommer til situationen på Færøerne har PISA-undersøgelser vist at mere end hver tredje færøske elev i 9. klasse ligger i kategorien funktionel analfabet, og havde dermed dårlig læseforståelse. Med udgangspunkt i forskning er det afgørende at undersøge sammenhængen mellem den tidlige sprogudvikling og senere læseresultater. Dette er imidlertid ikke muligt pt. fordi der ikke findes nogen systematiske undersøgelser der giver empirisk baseret viden om færøske børns tidlige sprogtilegnelse. Projektets formål er derfor at udvikle en færøsk version af de amerikanske forældrerapporter MacArthur-Bates Communicative Development Inventories – kaldet CDI-forældrerapporter – til børn i alderen 8 måneder til 4 år. De færøske CDI rapporter vil blive anvendt som grundlag for en første systematisk og empirisk baseret beskrivelse af færøske børns tidlige sprogtilegnelse. Forældrerapportmetoden er valgt fordi den har vist sig at være et billigt og pålideligt redskab der gør det muligt at indsamle data fra mange børn og derfor er særligt velegnet til at tegne et repræsentativt billede af færøske børns sprogtilegnelse. CDI-forældrerapporten anvendes desuden i mere end 60 lande (også de andre nordiske lande) og en færøsk version muliggør derfor samtidigt en systematisk sammenligning med andre sprog. Projektet vil bestå af en kortlægning af den tidlige sprogtilegnelse hos færøske børn, og de faktorer der påvirker resultatet. Derudover vil der blive stillet et web-baseret materiale til rådighed, der kan anvendes af dem, som arbejder i praksis til identifikation af børn med sproglige forsinkelser og som grundlag for tilrettelæggelse af en sproglig indsats, der kan bidrage til at udjævne forskellene i børns sproglige kompetencer. Undersøgelsen vil kunne kaste lys over færøske børns sprogtilegnelse i et internationalt perspektiv ligesom instrumentet vil kunne anvendes til videre undersøgelser af sammenhængen mellem det tidlige talesprog og senere læsekompetencer. Final Samandráttur av verkætlan – arbeiðsgongd, høvuðsúrslit: Høvuðsúrslit eru: - Ein føroysk versión av MB-CDI er tillagað til føroyskt, og hendan kann nýtast til gransking og í praksis - Normar fyri orðfeingi hjá føroyskum børnum í aldrinum 8-36 mánaðir eru gjørdir - Nýggj granskingarúrslit um máltøku hjá føroyskum børnum - Úrslitini geva møguleika fyri at samanbera máltøku hjá føroyskum børnum við børn sum læra onnur mál Fyrsta stig í verkætlanini var at tillaga tilfarið, sum bleiv brúkt til dátuinnsavnan, tí at tað finst ikki tilfar á føroyskum til at kortleggja orðfeingi hjá børnum. Tilfarið sum bleiv brúkt er the MacArthur Bates Communicative Development Inventories (Fenson, Bates, Dale, Marchman, Reznick, & Thal, 2007), eisini nevnt MB-CDI, sum er viðurkendur háttur og nógv brúkt innan gransking av máltøku hjá børnum. MB-CDI-foreldrafrágreiðingar fevna um tvey spurnarskjøl, FAEMB-CDI I Orð og keipur, sum kann nýtast til børn í aldrinum 8 til 16 mánaðir og FAEMB-CDI II Orð og setningar, sum kann nýtast til børn í aldrinum 16 til 36 mánaðir. Empirisku dáturnar eru savnaðar í tveimum umførum við 10 mánaðum ímillum, tí at tað er avmarkað hvussu nógv børn eru í aldursbólkinum, sum er kannaður. Foreldur at børnum í aldrinum 8 – 36 mðn, fingu bræv við innbjóðing at luttaka í kanningini. Innsavningin var talgild og endaliga luttøkan var 1226 spurnarskjøl, sum gevur eitt svarproent á 44,5%. Endaliga kohortan fevndi um 1.135 børn, eftir at 91 børn vóru tikin frá av ymsum faktorum, sum høvdu týdning fyri máltøku. Fyrsti greinin í ritgerðini, Forskningsrapport – Normer, FAEMB-CDI-skemaer og manual – Resultater og dokumentation af det færøske MB-CDI-normeringsstudie vedrørende børns tidlige ordforrådsudvikling, snýr seg um tillagingina av MB-CDI til føroyskt. Hon lýsir stigini í tillagingini og dátuinnsavnanina. Her síggjast úrslitini sum normtabellir har vit síggja orðfeingi hjá børnum í mun til aldur. Í greinini er eisini vegleiðing hvussu amboðið foreldrafrágreiðingar kann nýtast og hvussu úrslitini kunnu brúkast í praksis. Spurnarskjølini liggja tøk og øll dokumentatión av dátuinnsavnan er hjáløgd. Onnur greinin, Faroese children’s early vocabulary acquisition: A Faroese adaptation of the MacArthur-Bates Communicative Development Inventories, er prentað í First Language (Sage Journals). Hon lýsir menningina av orðfeingi hjá føroyskum børnum. Úrslitini vísa stóra variatión millum børn og ein sonevndan orðaspurt tá børnini eru millum 1 og 2 ár. Eisini sæst at málfatan kemur áðrenn málburður og at tað er ein samanhangur millum hesi bæði. Eisini vístu úrslitini at tað er signifikantur munur á kynum, og gentur hava størri produktivt orðfeingi enn dreingir. Føroysk børn nýta eisini sonevnd babyorð, sum ein partur av fyrstu orðunum. Ein samenbering við donsk og norsk úrslit vísir at føroysk børn líkjast donsku børnunum í málmenningini við atlit til málfatan, og eru her eitt sindur seinni enn norsk børn, meðan í mun til málburð líkjast tey norskum børnum og her eru føroysku børnini eitt sindur skjótari enn donsk børn í menning av orðfeingi. Triðja greinin lýsir fyrstu orðini hjá føroyskum børnum. Hesi úrslitini eru grundað á 415 børn í aldrinum 8 til 20 mánaðir. Úrslitini vísa, at ein stórur partur av fyrstu orðunum børnini siga eru navnorð og at føroysk børn siga eitt sindur fleiri tvey-stavilsis orð í mun til einstavilsis orð. Ein stórur partur av fyrstu orðunum byrjar við einum bilabialum ljóði. Í greinini sæst, at fyrstu orðini hjá føroyskum børnum minna um fyrstu orðini hjá børnum sum læra seg enskt. Samanumtikið lýsir ritgerðin menningina av orðfeingi hjá føroyskum børnum og úrslitini kunnu samanlíknast við onnur mál og á hendan á hátt setast í ein altjóð kontekst. Úrslitini vísa, at málfatan kemur undan málburði og at tað síggjast tekin um orðaspurt, men við stórum aldursvariatiónum. Hjá nøkrum børnum sæst hetta tá tey eru uml. 16-18 mánaðir, meðan hjá øðrum sæst orðaspurturin aftaná at tey eru 20 mðn. Úrslitini vísa eisini stóra individuella variatión í ferðini tey tilogna sær orð og stødd á orðfeingi. Føroysku úrslitini vísa eisini kynsmunir og hesi úrslit síggjast eisni aðrastaðni t.d. hjá donskum og norskum børnum (sí Bleses et al., 2008a; Simonsen et al., 2014), men hetta sæst ikki í mun til øll mál, t.d. ikki hjá svenskum børnum (sí t.d. Eriksson et al., 2012). Úrslitini vísa at máltøka hjá føroyskum børnum líkist menningini hjá børnum í øðrum londum (Bleses et al., 2008a; Simonsen et al., 2014). Føroysk børn menna ikki málfatan so skjótt í fyrstuni, og ein av orsøkunum kann vera, at føroyskt hevur nógvar bendingar og morfologiskar alternatiónir, sum krevja at barnið hoyrir orðini oftari, soleiðis, at barnið fær møguleika at ogna sær tey. Fyrstu orðini eru eisini samanbærlig við onnur mál, men føroysk børn brúka nógv babyorð fyrstu tíðina og duga nógv orð fyri familju. Verkætlanin hevur á hendan hátt givið eitt íkast til vitan um máltøku hjá føroyskum børnum og hvørji mynstur vit typiskt síggja og hetta gevur fólkum sum arbeiða í praksis betri grundarlag at gera metingar av málførleika. Metingar av málførleika hava stóran týdning um barnið hevur tørv á at fáa ráðgeving ella hjálp í mun til at menna málførleikan, eisini í mun til børn sum læra seg fleiri mál. Hendan vitan gevur eisini grundarlag fyri at halda á at granska í málførleikum hjá føroyskum børnum og gagnar bæði einstaka barninum, men eisini samfelagnum. Empirisku dáturnar geva eisini eitt íkast altjóða gransking í mun til at gera tvørmálsligar greiningar. Project status: Liðug Project output: Útgávur Vísindaligar greinar, bøkur, ritgerðir v.m.: Ritgerð: Færøske børns tidlige sprogtilegnelse – Udvikling og normering af en færøsk version af CDI- forældrerapporter. Grein: Faroese Children’s Early Vocabulary Acquisition A Faroese adaptation of the MacArthur Bates Communicative Development Inventories er prentað í tíðarritið First Language, Sage Journals. Grein: Faroese children’s first words er til review hjá Nordic Journal of Linguistics, Cambridge University Press Onnur úrslit, t.d. ikki kunngjørdar greinar, patentir, telduskipanir, frumsnið og nýggjar mannagongdir: Forskningsrapport – Normer, FAEMB-CDI-skemaer og manual – Resultater og dokumentation af det færøske MB-CDI-normeringsstudie vedrørende børns tidlige ordforrådsudvikling. Ætlanin er at føroyska hendan partin. Almannakunngerðing uttan fyri vísindaliga umhvørvið, t.d. fyrilestrar, tíðarrit, greinar í bløðum, sjónvarp og útvarp: Úrval av fyrilestrum og miðling: 2020 juni samrøða í tíðindunum, KVF 2019 nov. – Fyrilestur í samband við evnisviku, Glasir 2019 okt. – Fyrilestur í samband við námsfrøðiligan fund, Hoyvíkar skúli 2019 okt. – Fyrilestur fyri Fólkaheilsuráðið í samband við ABC-Sálarheilsu á Býarbókasavninum 2019 sept. - Tilfar á Vísindavøku 2019 sept. – Skeið um mál- og lesimenning fyri innskúling, NÁM 2019 apríl – Fyrilestur um fleirmæli fyri útlendingastovuna og MMR 2019 mai - Fyrilestur fyri lesivegleiðarar 2019 februar – Fyrilestur á Dagstovninum við Velbastaðvegin í samband við máltøku - verkætlan stuðlað av MMR 2019 januar - Børn og mál : http://kvf.fo/vit/utvarp/b-brn-og-ml-1sending 2018 nov - Fyrilestur Fróðskaparfelag Føroya 2018 nov - Fyrilestur á Bókadøgum 2018 sept - Fyrilestur á Námi í samband við lærugreinadagar í føroyskum fyri grunddeild 2018 juni - Ráðleggingardagur fyri starvsfólk í Gjáa 2018 mai - Fyrilestur á Dagstovninum Gjái 2018 mai - Fyrilestur um máltøku fyri heilsufrøðingum hjá Gigni 2018 mai - Seminar fyriskipað saman við Edith Bugge - Språkstimulering og språkutvikling: Tale, skrift og sang 2018 mars - Fyrilestur til foreldrafund á dagstovninum við Velbastaðvegin 2018 februar - Nón, tematýsdagur um málmenning hjá børnum : http://kvf.fo/non?sid=77827 2017 oktober - Fyrilestur á Dagstovninum á Argjum 2017 februar - Fyrilestur á Námi í samband við lærugreinadagar fyri føroyskt í miðdeild 2016 oktober - Hammershaimb-Jakobesen seminar – Máltøka hjá føroyskum børnum 2015 januar, Fyrilestur í Klaksvík fyri foreldur at børnum um málmenning og verkætlanina Fyrilestur í Norðurlandahúsinum á ráðstevnuni Les og lær Fyrilestur á Námi í samband við lærugreinadagar í føroyskum fyri hádeild Fyrilestur á Námi fyri skúlabókavørar Fara vit heldur at speaka enskt? Hjalmar P. Petersen & Sissal M. Rasmussen. Dimmalætting nr. 37. Árg. 141. 21 sept. Tekstur um tvímæli til bókina “Grind í Karry” (Sprotin) Kronikk í Information http://www.information.dk/489301 Viðtal í Skúlablaðnum nr. 4/2014 Vísindavøka september 2014 http://www.gransking.fo/get.file?ID=12923 Útvarpssending Vitan 03.11.15 http://kvf.fo/netvarp/uv/2015/11/02/vitan-mltka-hj-froyskum-brnum#.Vs2CazvcuUk Viðtal í Dimmu í samband við Vísindavøkuna 2016 Onnur miðling: Heimasíðu www.malmenning.fo + Facebooksíða Plakatir um málsliga menning til dagstovnar um stuðlandi strategiir í samband við máltøku Bókamerki um upplestur við børnum fyri at stuðla undir máltøku Faldarar Les saman, útgivnir mai 2018. Seks ymiskir faldarar til foreldur um mál og lesing 2. virðisløn fyri uppskot til film til børn hjá Tórshavnar Kommunu, juni 2018 Goymsla og atkomurættur til innsavnaðar dátur: Dáturnar eru goymdar á tryggum servara og onkrir partar í boksini á Føroyamálsdeildini. Møguleiki er fyri at dátur verða gjørdar tøkar til onnur umvegis eina altjóða heimasíðu við dátum, tað er í opnu databasurnar CLEX og Wordbank um máltøku hjá børnum, sí: https://mb-cdi.stanford.edu/lexicalnorms.html http://wordbank.stanford.edu/ << Back |
| Administration Faroese |